«ўзбек тили ойлиги» тегли мақолалар
Янги ўзбек алифбоси қандай бўлиши керак?
«Ўзбек тили ойлиги»нинг сўнгги мақоласи муаллифи Акмал Соҳибов шундай ёзади: «Аксар чет сўзларини рус тили ва кирилл алифбоси орқали олиб, янги ўзбек алифбосида ёзмоқдамиз. Бу амалиётдан воз кечиш пайти келди. Энди «воситачи» тилларни четга суриб, ўзбек тили имкониятларидан кенг фойдаланиш шарт».
Икки тиллилик? Чала тиллилик!
Ёзувчи Хуршид Даврон 1989 йилда икки тиллиликка қарши шундай деганди: «Маърифатли сиёсатчи ўз халқини алдаш йўлидан бормайди. У алданган халқ қалбида фақат қаҳр-ғазаб тўпланишини, ишончи топталган халқда олдга ҳаракат қилиш завқи сўниб боришини, унинг ижодкорлик қуввати сусайишини билади».
Америкадан келиб ўзбек тилини ўрганишади. Биз эса…
«20−30 йилларда саводсизликни тугатиш ҳаракати бўлган эди. Ҳозир саводсизликка қарши кураш лозим бўлиб қолди». Тоҳир Маликнинг 33 йил аввалги ушбу сўзлари бугун ҳам долзарблигини асло йўқотмаган. У Америкадан келиб ўзбек тилини ўрганишаётгани, биз эса томошабин бўлиб турганимизни ҳам қайд этганди.
«Йиллар ўтиб ўзбек тилини ўрганиш курсларини бошқалар учун эмас, ўзимиз учун қайта тиклашимизга тўғри келади»
Аҳмаджон Мелибоев 2019 йилда ўзининг мақоласида шундай деб ёзганди: Тил — тирик, ҳаракатчан вужуд, у ҳам худди инсон каби парваришга, эътибор, меҳрга муҳтож. Бу ҳақиқатни унутадиган бўлсак, йиллар ўтиб ўзбек тилини ўрганиш курсларини бошқалар учун эмас, ўзимиз учун қайта тиклашимизга тўғри келади.
«Давлат тили: 33 йиллик жавобсиз савол». Фақат 21 октябрдагина эсланадиган муаммолар
Давлат тили ҳақидаги қонун қабул қилинганига 33 йил бўлди. Аввалига қадамлар дадил ташланди, кейинчалик эса қонун қайта-қайта таҳриланадиган, вазифалар ортга суриладиган, сал ўтиб амалга ошмайдиган бўлиб қолди. «Газета.uz» 21 октябрдагина эсланадиган ўзбек тили ҳақида зиёлилар фикрини сўради.
Авлодлар таънасига қолмайлик
Афсуски, биз совет даври кишилари ота-боболаримиз изидан бориш ўрнига, юзлаб йиллик тарихга эга Хўжанд, Сўфимиён, Эшонхўжа сингари қишлоқларнинг номларини ўзимизнинг тилу динимизга ёт номлар билан атадик. Буларнинг барчасига биринчи навбатда зиёлиман деб бўйинбоғ тақиб юрганнинг ҳар бири айбдордир.
«Имловий дангасалик» ёхуд ўзбек тилининг ҳақиқий алифбоси қандай бўлиши керак эди?
«Жамиятимизнинг баъзи вакилларида бугунги кунда ҳам эскирган кириллни сақлаб қолиш ҳиссининг мавжудлигини улардаги она тили тушунчасидаги имловий бўшлиғи билан изоҳлаш мумкин», деганди Меҳрож Усмонов. У ушбу мақолада ўзбек тилининг ҳақиқий алифбоси қандай бўлиши кераклиги ҳақида фикр юритади.
Ўзбек талаффузи
Адабий тилни мукаммаллаштиришда қайси тамойиллар устунлик қилади? Умуммиллий талаффуз қандай бўлиши керак? Зуҳриддин Исомиддинов 2015 йилда ушбу саволларга излаш асносида ёзган мақоласида ўзбек талаффузи ингичкалашиб кетаётганини танқид қилганди. Сўз — ўзбекча, жумла тузилиши — русча, деганди у.
«Ўзбекистоннинг қаерида ўзбек тили қўлланмаётган экан, ўша жойга ҳали истиқлол етиб бормабди»
Ўзбекистоннинг қаерида ўзбек (туркий) тили қўлланмаётган экан, ўша жойга ҳали истиқлол етиб бормабди, деганди Абдуқаҳҳор Иброҳимов 1992 йилда ёзган мақоласида. Унинг фикрича, ўзбек тилининг қаддини қонуний ўрнига кўтариш учун ички мухолифларга қарши курашни янги босқичга олиб чиқиш лозим.
Биз нега лотин ёзувига ўтяпмиз?
Алифбони ислоҳ қилишнинг икки йўли бор эди: кирилл ёзувини такомиллаштириш ё биратўла янги алифбога ўтиш. Кирилл ёзувини сақлаб қолиш тўғри ечим бўлолмасди. Агар афзал тарафи бўлса, бирйўла янги ёзувдаги алифбога ўта қолган тузук. Бу сўзлар Султонмурод Олимнинг 2000 йилдаги мақоласидан олинди.
Тилимизда оғриқ борми?
«Газета.uz» сўровига кўра профессор Бахтиёр Менглиев 21 октябрь санасига бағишланган мақолани тақдим этди. Унда муаллиф бугунги кунга келиб юзага келган муаммолар ҳақида сўз юритган. Унинг фикрича, ўзбек тилини Интернет тилига айлантириш бўйича амалга оширилаётган ишлар ташаббус даражасида қолмоқда.
Ўзбекистонда ҳатто итни севувчилар жамияти бор. Лекин негадир ўзбек тили кўнгилли жамияти йўқ
Давлат тили мартабаси берилганидан сўнг хурсанд бўлиб хотиржамликка берилдик. Кўча номларини ўзбекчалаштириш билан кўп нарсага эришиб бўлмайди. Она тилимизни асл ҳолига келтириш учун ҳали жуда кўп меҳнат қилиш керак. Тоҳир Маликнинг ушбу фикрлари орадан 32 йил ўтсада, ҳануз долзарблигича қолмоқда.
«Инсоннинг ким эканлиги унинг бир оғиз сўзиданоқ маълум бўлиб қолади»
Инсоннинг ким эканлиги, ички дунёси унинг бир оғиз сўзиданоқ маълум бўлиб қолади. Зеро, мақолда айтилганадек, овқат таъми туз билан, одам таъми сўз билан. Мазкур фикрни 2007 йилда Шодмон Отабек ўзбек тилини билсада, хорижий тилларда сўзлашувчи айрим одамларни танқид қила туриб ёзганди.
«Тилимиз бой, аммо луғатимиз қашшоқ»
Дарҳақиқат, кўп тилли бу курраи заминда ўз тилини аъло даражада билган ва кўп тилни пухта ўзлаштирган халқ ютади. Aгар тилга ҳозргидек муносабат давом этаверса, бир неча йилдан кейин сўз бойлигимиз ёнга солиб юрадиган луғатга жо бўлади-қолади, деб ёзганди 2006 йилдаги мақоласида Суюн Қораев.
Эътибор беришларини кутиш бефойда — ҳайқириш керак!
Она тилига эҳтиёж сезмаган ижтимоий шароит тирик тилни ҳам ўлдириши мумкин. Хулоса аниқ: хато қилишдан қўрқмай она тилини фаол нутқий вазиятда чархлаш лозим. Эътибор беришларини кутиш бефойда — ҳайқириш керак!, деб ёзганди Ирисали Тошалиев 1991 йилдаги мақоласида.
Давлат тили тўғрисидаги қонун нега суст бажариляпти?
Давлат тили ҳақидаги қонун сусткашлик билан амалга оширилаётганининг сабаби муттасил назоратнинг йўқлигидир… Хуллас давлат тили ҳақидаги қонунни амалга ошириш аввало раҳбарий ташкилотларнинг ҳаракатига боғлиқдир, деб ёзганди Ғанижон Абдураҳмонов бундан 30 йилларча муқаддам.
«Энг бой ва энг бахтсиз» тилимиз
Она тилимиз тарихининг ечимини кутаётган назарий ва амалий муаммолари талайгина. Уларни илмий асосда ҳал этиш ўзбек адабий тили ривожида янги босқични бошлаб беради, деб ёзганди Умарали Норматов ва Насимхон Раҳмон 2007 йилда. «Газета.uz» «Ўзбек тили ойлиги» доирасида мақолани қайта эълон қилади.
«Шоҳмотчи беллашмайди — дона суради»
Алибек Рустамов 1990 йилдаги мақоласида ибораларнинг нотўғри қўлланишини танқид қилиб, ўйнаб гапирса ҳам, ўйлаб гапириш зарурлигини айтганди. Унинг сўзларига кўра, «шоҳмотчи беллашмайди — дона суради», бундан Фарғонача бел ушлашиб кўришдилар, деган мазмун чиқади. Мақолада бу каби мисоллар талайгина.
Йигирма йилдан бери шу гап! Шу манзара…
21 октябрь… Тилимизни улуғлаб маъруза ўқидим, унинг қадим ва бойлиги, дунёдаги бошқа ҳеч бир тилдан қолишмаслигини далиллашга уриндим. Гўё буни билиб олишса, иш пишадию одамлар тил қадрини ўз жойига қўядигандек. Йигирма йилдан бери шу гап! Шу манзара, деб ёзганди Зуҳриддин Исомиддинов 2015 йилда.
«Ўйнаб гапирсанг ҳам ўйлаб гапир»
Эркин Аъзам 26 йил аввал «устувор», «боқимонда», «лутфан», «қадамранжида», «ташриф буюрди» каби «ғалати машҳур» ибораларни танқид қилиб, улар аслида бошқа маънони англатишини таъкидлаганди. Йилларга чўзилган ҳаракатсизлик сабаб ёт сўзлар ҳали ҳам суҳбат-мулоқотларимизда ҳукмрон.
Энг кўп ўқилган хабарлар | Сўнгги янгиликлар
- «Ўғлимни ё заҳарлашган, ё қийнаб ўлдиришган» — Олмалиқдаги колониядан ўлиги чиққан 21 ёшли маҳкумнинг онаси
- Фаоллар «Анҳор Локомотив» боғини сақлаб қолиш учун имзо йиғмоқда, у ерда кўп қаватли бинолар қурилиши мумкин
- Мубашшир Аҳмад қидирувга берилди
- Йўқ, USAID бизни «молиялаштиришни тўхтатгани» йўқ — у ҳеч қачон буни бошламаган ҳам (1)
- Тошкентда Амир Темур кўчасидаги аянчли ЙТҲдан сўнг янги йўл чизиқлари олиб ташланмоқда. Бу етарлими?
Қўшимча имкониятлардан фойдаланиш учун сайтда рўйхатдан ўтинг